Świadczenie pielęgnacyjne dla wnuka albo wnuczki to zagadnienie, które jest niejednolicie interpretowane przez sądy. Czy dalszy krewny może otrzymać ww. świadczenie, gdy żyje bliższy krewny osoby niepełnosprawnej? W niniejszym artykule omówię problemy interpretacyjne związane z tym zagadnieniem. Dotyczą one treści art. 17 ust. 1a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (dalej „u.ś.r.”). Zaprezentuję także wyroki korzystne dla opiekunów będących dalszy krewnymi.

Formalne brzmienie art. 17 ust. 1a u.ś.r.

Przepis ten dotyczy osób opiekujących się niepełnosprawnymi w stopniu znacznym, z którymi nie są spokrewnieni w pierwszym stopniu. Innymi słowy przepis ten będzie dotyczył, np. wnuka opiekującego się dziadkiem lub brata opiekującego się siostrą).

Omawiany przepis nie dotyczy małżonka opiekującego się współmałżonkiem, o czym już była mowa tutaj.

Z rzeczonego przepisu wynika, że ww. świadczenie przysługuje opiekunom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny względem osoby wymagającej opieki. Kwestie ww. obowiązku reguluje art. 128-133 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dostępnego tutaj. Dodatkowo ww. dalszy krewny nie może być osobą legitymującą się znacznym stopniem niepełnosprawności.

Kolejną przesłankę omawianego przepisu stanowi brak osoby spokrewnionej w pierwszym stopniu. Nie dotyczy to sytuacji, gdy jest ona małoletnia lub legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Nadto nie może istnieć opiekun faktyczny dziecka (osoba opiekująca się dzieckiem, jaki wystąpił do sądu o przysposobienie) albo osoba będąca rodziną zastępczą spokrewnioną.

Ponadto rodzice osoby wymagającej opieki muszą w omawianym przypadku:

a/ nie żyć lub

b/ być pozbawionymi praw rodzicielskich, lub

c/ być małoletni, lub

d/ legitymować się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Przykład:

Pani X jest osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Opiekuje się nią wnuczka. Jednak żyje córka Pani X, która nie jest: pozbawiona praw rodzicielskich, małoletnia, ani nie jest osobą niepełnosprawną. Córka Pani X nie może opiekować się mamą ze względu na swój podeszły wiek.

Z formalnego brzmienia przepisu wynika, że wnuczce nie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne. Wynika to z tego, iż w tym przypadku, to na córce Pani X spoczywa w pierwszej kolejności obowiązek alimentacyjny.

Świadczenie pielęgnacyjne – wyroki korzystne dla opiekunów

Pojawiają się orzeczenia korzystne dla opiekunów dotyczące interpretacji ww. przepisu. Łagodzą one przesłankę legitymowania się znacznym stopniem niepełnosprawności przez osobę, na której w pierwszej kolejności ciąży obowiązek alimentacyjny.

Wynika z nich, że dalszemu krewnemu należy się ww. świadczenie, nawet gdy istnieją osoby spokrewnione w pierwszym stopniu. Nastąpi to wtedy, gdy istnieją obiektywne przeszkody w sprawowaniu opieki przez osoby spokrewnione w pierwszym stopniu.

Przeciwne rozumowanie naruszałoby art. 2, art. 18, art. 32 ust. 1, art. 71 ust. 1 Konstytucji. Powyższe stanowisko zostało zaprezentowane m.in. w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego: z dnia 16 kwietnia 2020 r. I OSK 1115/19, z dnia 7 maja 2020 r., I OSK 2831/19. Pogląd ten został także powielony m.in w wyroku ww. sądu z dnia: z dnia 14 grudnia 2018 r. sygn. akt I OSK 1939/18, z dnia 21 czerwca 2017 r., I OSK 829/16 oraz z dnia 12 maja 2017 r. I OSK 328/16 (wszystkie odstępne na: www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Wracając do ww. przykładu, wnuczka Pani X otrzymałaby świadczenie pielęgnacyjne, gdyż zaistniały wspomniane obiektywne przeszkody.

Czym są „obiektywne przeszkody” w sprawowaniu opieki?

Należą do nich, m. in. wiek, długotrwały pobyt za granicą, stan zdrowia lub rodzaj niepełnosprawności podopiecznego.

Obiektywne przeszkody w sprawowaniu opieki to nie tylko brak możliwości sprawowania bezpośredniej opieki nad osobą niepełnosprawną. Konieczny jest także brak możliwości dostarczenia środków niezbędnych na sfinansowanie takiej opieki. (wyrok WSA w Krakowie z 9.06.2020 r., III SA/Kr 479/20, LEX nr 3030376).

Sam fakt, iż bliższy krewny względem osoby wymagającej opieki pracuje, nie stanowi rzeczonej obiektywnej przeszkody (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 kwietnia 2020 r., I OSK 1220/19).

Zasadne jest udowodnienie przed organem zaistnienia rzeczonych obiektywnych przeszkód. Dlatego warto wnioskować o przesłuchanie świadków lub złożyć odpowiednie dokumenty.

Orzeczenia niekorzystne dla opiekunów

Niestety można też spotkać orzeczenia przeciwne do rzeczonych. Przykładowo w wyroku

Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 sierpnia 2020 r., I OSK 599/20,  wskazano, że

ww. świadczenia nie mogą otrzymać dalsi krewni podopiecznego, gdy żyje małżonek osoby wymagającej opieki. Byłoby to możliwe, gdy legitymowałby się on znacznym stopniem niepełnosprawności wydanym przez odpowiedni organ.

Podsumowanie

Jak wynika z powyższego sporne jest, czy dalszy krewny może otrzymać ww. świadczenie, gdy bliższy krewny osoby niepełnosprawnej nie posiada orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności, lecz nie jest w stanie opiekować się osobą niepełnosprawną.

Zasadne wydaje się skierowanie wniosku do Naczelnego Sądu Administracyjnego o wyjaśnienie przepisów prawnych wywołujących rozbieżności w ww. materii.

W trakcie sporów toczonych przez opiekunów możliwe jest także skorzystanie z pomocy Rzecznika Praw Obywatelskich wspierającego w sporach sądowych dotyczących przedmiotowego zagadnienia. Przykład argumentacji stosowanej przez ww. podmiot można znaleźć tutaj.

Więcej moich artykułów, w tym dotyczących świadczenia pielęgnacyjnego jest dostępna tutaj.

Artykuł sporządzono dnia 8.02.2021 r.

Kancelaria Radcy Prawnego Wojciecha Dmitrowskiego świadczy kompleksową obsługę w procesie uzyskiwania świadczenia pielęgnacyjnego, w tym na etapie inicjowania tego postępowania. Istotne jest, aby na etapie przed złożeniem wniosku skompletować, a następnie złożyć odpowiednią dokumentację, potwierdzającą rezygnację lub nie podjęcie zatrudnienia oraz stosowną dokumentację medyczną wskazującą, iż osoba niepełnosprawna wymaga opieki, która uniemożliwia podjęcia pracy nawet na ½ etatu. Warto podczas wywiadu środowiskowego wskazać okoliczności istotne dla pomyślnego zakończenia sprawy. Nie warto rezygnować z otrzymywanych świadczeń (np. specjalnego zasiłku opiekuńczego, emerytury, itp.) przed złożeniem wniosku o świadczenie pielęgnacyjne. Należy złożyć do organu odpowiednie oświadczenie, iż zrezygnuje się z nich z datą otrzymania od organu zapewnienia, iż jedyną przesłanką uniemożliwiającą otrzymanie świadczenia pielęgnacyjnego jest otrzymywanie danego świadczenia.