Wyjaśniam, że umowy darowizny nie polecam. Z kolei wydziedziczenie stwarza problemy,  a umowa dożywocia stanowi „kruczek prawny” najskuteczniej pozbawiający prawa do zachowku.

Szczegóły zamieszczam poniżej.

Czym jest zachowek?

Jest to instytucja prawa spadkowego. Służy ona ochronie interesów osób, które, w szczególności wskutek testamentu lub darowizny pozbawiono prawa do spadku. Innymi słowy, gdyby nie przykładowo darowizna lub testament, to dana osoba otrzymałaby w spadku dany majątek. Prawo do zachowku oznacza zasadniczo możliwość żądania zapłaty określonej kwoty pieniężnej od osób, którym spadkodawca przekazał swój majątek.

Komu przysługuje prawo do zachowku?

Przysługuje ono zstępnym (np. dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

W jakiej wysokości przysługuje zachowek?

Zasadniczo zachowek przysługuje w wysokości 1/2 udziału spadkowego, który przysługiwałby osobie uprawnionej do otrzymania zachowku. Przykładowo, gdyby nie sporządzono testamentu, to dana osoba otrzymałaby w spadku 100 000 zł. Wysokość zachowku w tym przypadku wynosiłaby 50 000 zł.

Jednak małoletnim lub osobom trwale niezdolnym do pracy (zazwyczaj będą to także osoby w podeszłym wieku) przysługuje prawo do zachowku w wysokości 2/3 udziału spadkowego.

Przedawnienie roszczenia o zachowek

Zachowku nie można dochodzić po upływie lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub daro­wizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).

Wydziedziczenie

Wydziedziczenie jest podstawowym sposobem pozbawienia danej osoby prawa do zachowku.

Jednak po pierwsze wymaga ono spełnienia określonych warunków formalnych. Dokonuje się go w testamencie. Podlega ono takim samym rygorom prawnym, jak testament. Przykładowo wydziedziczenie nie może być zredagowane pismem komputerowym przez spadkobiercę i jedynie podpisane własnoręcznie przez niego.

Po drugie wydziedziczenie nie zawsze będzie  możliwe. Może to nastąpić wyłącznie względem osoby, która:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (np. niewierny małżonek lub osoba uzależniona) bądź
• dopuściła się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, lub
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (przykład stanowi osoba wszczynająca ciągle awantury lub nie sprawująca należnej opieki nad spadkodawcą).

Po trzecie w procesie o zachowek, to osoba, otrzymująca majątek od spadkodawcy, będzie musiała udowodnić, że uprawniony do zachowku został skutecznie wydziedziczony. Może to być kłopotliwe. Przykładowo spadkobierca niekoniecznie musi dysponować odpowiednimi dowodami. Innymi słowy nawet, gdy zaistnieją przesłanki do wydziedziczenia, lecz nie zostanie to odpowiednio udowodnione przed sądem, to wydziedziczenie nie będzie skuteczne. Wówczas dodatkowo powstaje ryzyko obciążenia kosztami sądowymi osoby, która otrzymała majątek od spadkodawcy.

Po czwarte w przypadku wydziedziczenia zstępnych, to ich zstępni są uprawnieni do zachowku w miejsce wydziedziczonego.

Po piąte wydziedziczenie nie nastąpi, jeżeli spadkodawca przebaczył uprawnionego do zachowku.

Umowa dożywocia

Umowa ta polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. W przeciwieństwie do darowizny ratuje ona przed dochodzeniem prawa do zachowku. W razie sporu w sądzie zasadniczo wystarczające jest przedłożenie egzemplarza tej umowy.

Komu dodatkowo nie przysługuje prawo do zachowku?

Ww. prawo nie przysługuje także osobie, uznanej za niegodną dziedziczenia, a więc osobie, która:

• dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
• podstępem lub groźbą nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodziła mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
• umyślnie ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy, podrobiła lub przerobiła jego testament albo świadomie skorzystała z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Prawo do zachowku nie przysługuje także:

• osobom, które zrzekły się dziedziczenia,
•  spadkobiercom, którzy odrzucili spadek,
• małżonkowi, który w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w separacji,
•  małżonkowi, wobec którego spadkodawca wniósł uzasadniony pozew o rozwód z jego wyłącznej winy,
•  osobom uprawnionym do zachowku, które otrzymały już od spadkodawcy darowizny o wartości, która jest co najmniej równa wartości przypadającego im zachowku.

Czy umowa darowizny pozbawia prawa do dochodzenia zachowku?

Zasadniczo osoba obdarowana przez spadkodawcę będzie zobowiązana do wypłaty zachowku. Zachowek należy się także, gdy nie sporządzono w ogóle testamentu. Przykładowo, gdy cały majątek został przeniesiony umową darowizny na daną osobę, to spadkobiercy ustawowi, którzy odziedziczyli tzw. „pusty spadek” mają prawo do zachowku.

Darowizny dokonane na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku uwzględnia się przy ustalaniu wysokości zachowku, a obdarowany ponosi odpowiedzialności za roszczenie o uzupełnienie zachowku. Wówczas nie ma znaczenia czas dokonania darowizn. Każdorazowa należy indywidualnie ocenić, kto jest w danym przypadku spadkobiercą lub osobą uprawnioną do zachowku.

Jednak, gdy darowizna na rzecz innej osoby niż spadkobierca albo osoba uprawniona do zachowku została dokonana co najmniej 10 lat przed otwarciem spadku, to nie uwzględnia się jej przy ustalaniu wysokości zachowku, a obdarowany nie ponosi odpowiedzialności za roszczenie o uzupełnienie zachowku.

Jak najskuteczniej pozbawić prawa do zachowku? Wyjaśniam, że umowa dożywocia stanowi „kruczek prawny” najskuteczniej pozbawiający prawa do zachowku.

Więcej moich artykułów jest dostępnych tutaj.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. z 2020 r. poz. 1740, dostępna tutaj.